شترمرغ نوعی پرنده بی‌پرواز بومی آفریقا و نشخوارکننده از راستهٔ سینه‌پهنان است. شترمرغ بزرگترین پرندهٔ زنده دنیاست و تخم آن نیز از هر پرنده زنده دیگری بزرگتر است (البته فیل‌مرغهای ماداگاسکاری و موآهای نیوزیلندی که به تازگیمنقرض شده‌اند بزرگتر بودند و تخم‌های بزرگتری هم داشتند)
شترمرغ ظاهر منحصربه‌فردی دارد که آن را از پرندگان دیگر متمایز می‌کند. آنها با گردن و پاهای بلند خود قادرند با سرعت حدود ۷۰ کیلومتر بر ساعت بدوند که بالاترین سرعت زمینی در میان تمام پرنده‌هاست. غذای اصلی شترمرغ گیاهان است اما از بی‌مهرگان هم تغذیه می‌کنند. آنها به صورت گروهی و در گروه‌های پنج تا پنجاه نفری گذران زندگی می‌کنند و در هنگام خطر یا برای پنهان شدن روی زمین دراز کشیده یا فرار می‌کنند اما اگر در گوشه‌ای گیر افتاده و را فراری نداشته باشند با پاهای قدرتمند خود به دشمن حمله می‌کنند.
شترمرغ‌ها اهلی هم شده‌اند و در برخی نقاط دنیا پرورش داده می‌شوند. پرهای آنها کاربرد زینتی دارد و در پوشاک هم استفاده می‌شود. پوست آنها برای تولید چرم استفاده شده و گوشتشان نیز در بازار عرضه می‌شود.
شترمرغ نر پرهای سیاهی دارد و انتهای پرها و بال‌های آن سفید است ولی پرهای شترمرغ ماده قهوه‌ای رنگ است. سر و گردن شترمرغ بدون پر و تاس است. این پرنده اغلب به صورت گروهی در بین گله‌های پستانداران علفخوار همچون گورخر و گاومیش و کل یال‌دار به سر می‌برد.
شترمرغ‌ها معمولاً بین ۶۳ تا ۱۴۵ کیلوگرم هستند. نژاد شترمرغ آفریقای شرقی به‌طور متوسط ۱۱۵ کیلوگرم نر و ۱۰۰ کیلوگرم ماده وزن دارد. به‌طور استثنا وزن شترمرغ ماده هم به ۱۵۶٫۸ کیلوگرم هم می‌رسد. در زمان بلوغ (دو تا چهار سال) قد شترمرغ‌های نر به ۲٫۱ تا ۲٫۸ متر می‌رسد در حالی که شترمرغ‌های ماده ۱٫۷ تا ۲ متر ارتفاع دارند.
جوجه‌های شترمرغ حنایی رنگ هستند و لکه‌های قهوه‌ای پر رنگ دارند. در اولین سال زندگی، جوجه‌ها در هر ماه ۲۵ سانتیمتر رشد می‌کنند. در اولین سال زندگی شترمرغ‌ها حدود ۴۵ کیلوگرم وزن دارند. عمر طبیعی شتر مرغ طولانی است و در حدود ۴۰ تا ۵۰ سال میباشد اما عمر اقتصادی پرورش شتر مرغ ده سال بیشتر نیست. سن کشتار شتر مرغ جهت تولید گوشت و پوست از ۱۰ تا ۱۴ ماهگی و میانگین بلوغ جنسی نر و ماده در حدود ۳۰ ماه میباشد. پرهای شترمرغ نر غالباً سیاه است و دم سفید رنگی دارند. دم یکی از گونه‌های شترمرغ به رنگ زرد و قهوه‌ای است. پوست گردن و ران شترمرغ ماده مایل به صورتی و خاکستری است، در حالی که برای شترمرغ‌های نر آبی – خاکستری است. خاکستری یا صورتی بودن وابسته به گونه شترمرغ دارد.[۲]
بر خلاف تصور و آنچه در رسانه‌ها مطرح شده‌است، شترمرغ‌ها هیچ‌گاه سر خود را هنگام ترس، درون زمین نمی‌کنند.
این دام به دلیل قدرت متابولیسمی بالا و تبدیل غذا به انرژی، رشد سریع، عمر مفید و طولانی و تولید مثل بالا از دیگر دام‌ها متمایز میباشد.
این دام به دلیل سازگاری با محیط زیست و آب و هوای متفاوت (از ۳۰ درجه سانتیگراد زیر صفر تا پنجاه بالای صفر) از نظر نگهداری، کم هزینه‌ترین جایگاه را به خود اختصاص داده‌است. با حصارکشی روی زمین‌های خاکی و ایجاد سایه‌بان، می‌توان از شترمرغ نگهداری کرد. غذای این پرنده، یونجه، علف، تخم علف‌ها، دانه‌ها، غلات، شکوفه‌ها وجوانه‌های سبز، میوه و گیاهان دانه‌دار میباشد.
این پرنده برخلاف سایر دام‌ها می‌تواند در دشتها و فلاتها نیز زندگی کند و به دلیل داشتن سیستم گوارشی مناسب، آن هم به گونه‌ای که غذا به مدت ۴۲ ساعت در معده این پرنده گردش می‌کند، تمام مواد مغذی در بدنش جذب می‌شود.
شترمرغ با رشد سریعی که دارد، پس از یک ماهگی، روزی یک سانتیمتر رشد کرده و در سن ده ماهگی قابل کشتار میباشد و این نشان دهنده رسیدن این پرنده به رشد اصلی است.
نژادهای شتر مرغ : ورود نژاد شترمرغ ها به ایران به بیست و چند سال پیش برمی گردد که آنها را از کشور کانادا وارد کردند که به نام گردن سیاه کانادایی مشهور بودند و به فاصله چند سال بعد جوجه شترمرغ های آفریقایی گردن آبی وارد ایران شد که با گذشت زمان این دو نژاد را با هم تلاقی کردند.
بهترین نژاد برای پرورش و نگهداری آنها در مزارع پرورشی شترمرغ های گردن آبی آفریقایی که معمولا قد و پاهای کوتاه تری دارند چرا که برای جفتگیری و تخمگذاری بهترین مولد به شمار می روند. اگر از جوجه های این نژاد ها خریداری کنید در همان چند ماه اول وزن آنها تا ۵۰ کیلو هم می رسد.
یادآوری این نکته الزامی است : اگر قصد پروار کردن شترمرغ های گردن آبی آفریقایی را دارید هرگز جوجه های نژاد کوهان دار آنها را خریداری نکنید چرا که آنها به خاطر گوزی که در پشت دارند شرایط مطلوبی برای جفتگیری ایجاد نمی کنند و معمولا بیشتر تخم های آنها بی نطفه است و گوشتی که از آنها به دست می آید بیشتر چربی است تا گوشت.
البته توضیحات مفصلی در رابطه با معرفی نژادهای پرورشی در مقالات منتشر شده در سایت اینترنتی اندیشه سبز توسط کارشناسان حرفه ایی تیم تحقیق انجام پذیرفته است و به راحتی در این وب سایت، قابل دسترسی است.
در اینجا مختصرا به نژادهای معروف شترمرغ ها در دنیا اشاره می کنم.
» شترمرغ سیاه آفریقایی یا گردن سیاه
این نژاد از شترمرغ ها پاها و گردن کوتاه تری نسبت به سایر نژادهای خود دارند و پوست بدنشان خاکستری رنگ است که از ده ها سال پیش در آفریقای جنوبی به منظور به دست آوردن پر و تولید چرم، اصلاح نژادی بسیاری در آنها صورت گرفته است. جنس ماده این نژاد در هر دوره از فصل جفتگیری قادر است ۶۵ عدد تخم بگذارد که وزنی بیش از ۱٫۵ کیلوگرم دارد.
» شترمرغ گردن آبی نامیبیا
بدن این نژادها کشیده تر از سایر نژادهاست و گوزی نسبتا برآمده در پشت بدن آنها وجود دارد گردن و پاهای درازتر و پرهای صاف و باریکی دارند. استخوان کف پا و ساق جنس نر این نوع شترمرغ ها در فصل جفتگیری قرمز می شود
» شترمرغ گردن آبی زیمبابوه
قدبلند و گوشتی ترین نژاد شترمرغ هاست و وزن نرها از ۱۵۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم متغیر است در عین حال نسبت به وزنی که دارند بسیار سرحال تر از نژادهای دیگرند. در فصل جفت گیری تمام پوست بدن شترمرغ های نر در این نوع نژاد به رنگ قرمز در می آید و شتر مرغ های ماده قادرند ۶۰ عدد تخم بگذارند .
» شترمرغ گردن قرمز
یا شترمرغ شمال آفریقا که جزو بلند قد ترین و مهاجم ترین نژاد در نوع خود است و ترکیب رنگ بال و پر جنس نر آن سیاه و سفید است جنس ماده این نوع نژاد علاقه زیادی به جفتگیری ندارد و معمولا از سن ۳ الی ۵ سالگی شروع به تخمگذاری می کند و یا اصلا تخم نمی گذارد و معمولا جوجه های متولد شده از این نژاد بسیار ضعیف و ناتوان است.
» شترمرغ ماسایی
بزرگترین نژاد در بین تمام شترمرغ هاست . در فصل جفت گیری برای جلب توجه جنس ماده رنگ پوست گردن و ران هایش صورتی می شود و هر پرنده ماده در دوره جفتگیری ۴۰ عدد تخم می گذارد.
» شترمرغ سومالی
این نژادها بیشتر در کشورهای کنیا، سومالی و اتیوپی زندگی می کنند و جنس ماده در این نوع نژادها بزرگتر از جنس نر است ولی نسبت به جثه هایشان گوشت کمتری دارند. پوست بدن آنها خاکستری متمایل به آبی است که در فصل جفتگیری آبی تر می شود و دوره تخمگذاری پرنده های ماده در طول سال دوبار و و در هر دوره ۳۰ عدد تخم می گذارند.
امیدوارم با مراجعه به سایت اینترنتی اندیشه سبز اطلاعات خوبی در مورد نژادهای شترمرغ بدست آورده باشید . تمامی مقالات نتیجه ماه ها تجربه و تحقیق تیم کارشناسی ماست تا به صورت کامل و جامع در اختیار شما قرار بگیرد. اگر هنگام مطالعه مقالات به مورد خاصی برخوردید آن را در قسمت درج نظرات مطرح کنید تا توسط کارشناسان تیم تحقیق در اولین فرصت بررسی و ابهام زدایی شود.
شرایط پرورش شترمرغ در یک مزرعه پرورش شترمرغ ممکن است متفاوت باشد ولی در برخی شرایط و در کلیات مشابه هستند و در این نوشتار به انها نگاهی هرچند اجمالی می پردازیم.
الف) نگهداری مولد و تولید تخم
مدیریت مولد به دو دوره ی عمده تقسیم می گردد
شرایط پرورش شترمرغ در دوره ی تولید مثل
معمولا شترمرغ یک روز در میان ( با استراحت در فواصل زمانی معین ) در دوره ی تولید مثل تخم می گذارد . در صورتی که فصل های گرم سال بیشتر باشند فصل تولید مثل شترمرغ نیز بیشتر وطولانی تر است . این دوره گاهی اوقات در بعضی مناطق تا ۱۰ ماه طول می کشد و محصولی بالغ بر ۱۰۰ تخم به همراه دارد . برای بدست آوردن بالاترین بازده در این دوره شترمرغ ها هرگز نباید جا به جا شوند . در ایران میزان تخمگذاری حدود ۷۰ الی ۱۰۰ تخم در یک دوره میباشد.
شرایط پرورش شترمرغ
مزرعه ی تولید تخم شترمرغ امکانات زیر را باید داشته باشد :
پن های تولید مثل
دانخوری ( صرفا نباید به چرا اکتفا شود )
آبخوری
سایبان
آشیانه ی مخصوص تخم گذاری ؛ برای ساختن لانه و تخم گذاری ، مولدها خودشان اقدام می کنند . این کار را با پاشیدن ذرت و قرار دادن تخم در آن می توانیم انجام دهیم و معمولا مورد قبول مولدها واقع می شود .برای ممانعت از درگیری نرها و ورود شغال که تخم ها را می خورد و مولدها را می ترساند باید حصار سیمی ۵/۱ متری بگذارید .
تعداد نر و ماده شترمرغ
روش های زیادی در این باره وجود دارد و انتخاب کردن روش مناسب بستگی به شرایط مختلف و بازده تخم ها در سال های گذشته دارد .
برخی از روش های تجربه شده شترمرغ
۱ نر و ۱ ماده
۱ نر و ۲ ماده
ا نر و ۳ ماده نکته : بعضی از نرها فقط یک ماده را قبول کرده و بقیه را رها می کنند .
۲ نر و ۲ ماده
۲ نر و ۳ ماده نکته : این دو روش در ثبت محصول سبب اشکالاتی می شوند . در این روش ها روشی که از همه مناسب تر و به صرفه تر به نظر می رسد روش دوم ( ۱ نر و ۲ ماده ) می باشد
تغذیه در پرورش شترمرغ
برای بهبود شرایط پرورش شترمرغ از دو روش استفاده می شود:
روش نامحدود :این روش مناسب ترین روش است که به صورت نامحدود در سطح مرتع خوراکی در اختیار مولدها قرار می گیرد . علت رجحان این روش : ارزان ،راحت ، باعث چاقی نمی شود . پرنده همیشه آرام و سیر و در حالت طبیعی می باشد .
نکته : در این روش اگر خوراک کمتر از مقدار کافی مصرف شود ، نیاز غذایی حیوان تامین نشده و اثر سوء خواهد گذاشت .
علل کاهش مصرف از این قرار است :
شرایط نامطلوب چراگاه
کافی نبودن غذای مکمل
کیفیت پایین غذای مکمل مثل داشتن کپک یا مزه ی ناخوشایند
چیدن کوبی بلافاصله قبل از دوره ی تولید
پریا مایه
انگل و بیماری
عوامل وراثتی در خود مولدها
دوره ی استراحت در شترمرغ
چون باید در دوره ی تولید از هرگونه جابه جایی و فعالیت غیر طبیعی دوری کرد ، لذا عمده کارهای مرتبط به مدیریت مولد در دوره ی استراحت انجام می گیرد :
اضطراب شترمرغ
روش محدود ؛ به طور آماده خوراک در اختیار حیوان قرار می گیرد . این روش جایی که علوفه در دسترس نباشد مناسب است . نکته : از مصرف زیاد خوراک در روش محدود باید جلوگیری کرد زیرا باعث چاقی می شود و بر باروری جنسی شترمرغ چه ماده و چه نر اثر زیان باری دارد . همچنین مصرف کردن زیاد پروتئین ، اضطراب گرمایی و یا تولید تخم های با پوسته خشک را ایجاد می کند .
پرکنی شترمرغ
مبارزه با بیماریهای شترمرغ برای ایجاد بهترین شرایط پرورش شترمرغ برخی اوقات ناگزیر از پرکنی شترمرغ ها میشویم:
مبارزه با انگل های خارجی مثل کک ، کنه ،شپش به وسیله ی افشانه های ضدعفونی .
مبارزه به وسیله ی دارو و با انگل های داخلی مثل کرم نواری و کرم پهن .
واکسیناسیون در مقابل بیماری هایی مثل ادرار سبز ،تورم روده ، نیوکاسل .
نکته: مشاوره با متخصص در سه مورد بالا الزامی می باشد چون درمان های نادرست خطر زیادی دارد و گاهی تلفات سنگینی اتفاق می افتد.
جدا کردن نر و ماده شترمرغ
برای ایجاد بهترین شرایط پرورش شترمرغ شناسایی شترمرغ های اقتصادی یک امر ضروری بوده و به همین جهت در مقاطعی از هم جدا کرده و مطابق شرایط بعدی عمل می کنیم.
تغذیه در دوره استراحت در پرورش شترمرغ
دوره ی تعدیل وزن ؛ مولد ها غالبا به کاهش وزن احتیاج پیدا می کنند . تا چند هفته به پایان دوره ی استراحت این کار انجام می شود . جیره ی آن عبارت است از مکمل ویتامین معدنی همراه با علوفه ی خشک یا تازه با خوراک .
نکته : به مولد ها هیچ نوع غله ای داده نمی شود به استثنای مواردی مثل :بعد از پرکنی مایه کوبی ، هنگام بیماری یا هوای سرد حداکثر ۳۰۰ گرم به هر پرنده داده می شود . دوره ی آمادگی جنسی ؛ که در ۲ یا ۴ هفته ی پایانی دوره ی استراحت انجام می شود . جیره ی آن عبارت است از علوفه ی تازه با ۴۰۰ گرم ذرت یا خوراک دارای ۲۵ درصد غله و نیز مکمل فسفات . حذف شترمرغ های غیر اقتصادی ؛ باید در پرونده ی هر مولد برای تعیین صرفه ی اقتصادی این موارد مشخص شود :
کم و کیف جفت گیری آن
تاریخ روزهای بدون جفت گیری
تعداد، تاریخ ،وزن و اندازه ی همه تخم های آن
وزن ، اندازه و تاریخ و ساعت تولد همه ی جوجه های آن .
تعداد و تاریخ تخم های بدون نطفه
تعداد وتخم های با جنین مرده
تعداد و تاریخ تخم هایی که جوجه با عمر کوتاه دارد.
عامل های موثر بر کیفیت و کمیت تخم هر مولد از قرار زیر است
بررسی این عوامل برای بهبود شرایط پرورش شترمرغ بسیار ضروری است:
سن مولد ؛ تولید مثل نرها معمولا از ۵/ ۲و ماده ها از ۲ سالگی می باشد و بعد در ۴_ ۵ سالگی به سقف تولید می رسند .
نسبت نر وماده ؛ ۱ نر به ۲ یا ۳ ماده مناسب می باشد .
تغذیه .
باران.
انگل ها .
اضطراب ؛ که علت آن می تواند سر و صدا ، حیوانات وحشی و سگ ها و یا حتی درگیری نرها باشد .
عوامل وراثتی و همخونی .
جوجه کشی .
محصولات شترمرغ
محصولات شترمرغ : امروزه مزارع پرورش شترمرغ از جمله سودآورترین پروژه های دامپروری می باشد. این مطلب آشنایی با محصولات شترمرغ اختصاص دارد. صنعت پرورش و تولید شترمرغ دارای سه نوع تولید پایه یعنی گوشت، چرم و پوست بوده که بهم مرتبط هستند به نحوی که تولید یکی از اینها دیگری را نیز شامل می شود و می توان از این سه نوع فراورده مجزا، جدای از هم سود برد.
علاوه بر آن شترمرغ دارای محصولات فراوان و پر ارزشی است و با داشتن بازده اقتصادی بالا و سازگاری با شرایط نامساعد بیابانی، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. به گونه ای که بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان از شترمرغ به عنوان دام بزرگ آینده در بسیاری از مناطق نام می برند.
انواع محصولات شترمرغ
یکی از مهمترین محصولات شترمرغ گوشت آن می باشد. شترمرغ ها گوشت قرمزی دارند که از لحاظ بافت و طعم بر اساس سن کشتار شبیه به گوشت گوساله می باشد. این گوشت تردی خاص خود را دارد و دارای پروتئین بالا و چربی پایین است.
کلسترول آن حتی از گوشت مرغ هم پایین تر است. از نقطه نظر سلامت بسیار بهتر از سایر گوشت پرندگان تقریبا می باشد چون چربی و کلسترول کمتری دارد.
محصولات شترمرغ : پوست شترمرغ
پوست شترمرغ یکی دیگر از محصولات شترمرغ می باشد. پوست شترمرغ ماده دارای رنگی متغیر بین خاکستری تیره یا روشن است و رنگ پوست شترمرغ نر آبی تیره براق می باشد. ۶۰ تا ۶۶ درصد درآمد حاصل از فروش شترمرغ در آفریقای جنوبی از عمل فروش پوست و چرم این حیوان بوده که نشانه اهمیت این محصول می باشد.از پوست شترمرغ چرمی با کیفیت بالا و قابل قیاس با چرم تمساح و فیل به دست می آید.
در صنعت چرم سازی، بعد از پوست تمساح بع عنوان کالایی گران قیمت مطرح بوده و جز بهترین و گرانقیمت ترین پوست طبقه بندی می شود.
چرم شترمرغ ۵ برابر محکم تر از چرم گاو بوده و نیز نسبت به چرم تمساح از مقاومت بیشتری در مقابل آب برخوردار است.
تخم شترمرغ
تخم شترمرغ یکی از محصولات خاص این پرنده می باشد که کاربرد زیادی دارد. معمولا شترمرغ ها در سال بین ۳۰ – ۸۰ عدد تخم می گذارند که در مصارف مختلف استفاده می شود. با درصد مشخص نرینگی بعد از بلوغ جنسی شترمرغ تخم نطفه دار تولید می کند و می توان با جمع آوری تعداد مشخصی از تخم نطفه دار شترمرغ ، آنها را برای جوجه درآوری به دستگاه جوجه کشی منتقل کرد.
مدت زمان جوجه کشی شترمرغ معمولا ۴۲ روز می باشد که با گذشت این زمان جوجه شترمرغ از ماشین جوجه کشی بیرون می آید.
پر شترمرغ
یکی از محصولات شترمرغ که بیشتر برای تزیینات استفاده می شود، پر شترمرغ می باشد. کیفیت پر شترمرغ منحصر به فرد می باشد و کارایی ویژه ای دارد.
پر شترمرغ به دلیل تولید الکتریسیته ساکن بالا، بهترین وسیله برای ساخت وسایل تمیز کننده بشمار می آید علاوه بر آن در تزیین لباس و دکوراسیون از آن استفاده می شود.
تقریبا” از هر شترمرغ تا سن کشتار (۱۴ ماهگی) یک کیلوگرم پر بدست می آید. هر شترمرغ تقریبا” ۲۴ شاه پر بزرگ و زیبا روی هر بال خود دارد (جمعا” ۴۸ عدد) که پس از رسیدن به سن بلوغ و در شرایط آب و هوایی مساعد می توان هر ۸ ماه یکبار آنها را چید. با ارزش ترین پرها، پر سفید شترمرغ نر است.
از این پرها که از کفیت بالا و زیبایی خاصی برخوردار است برای تزیین لباسهای مد روز و دکوراسیون بخصوص در صحنه های تئاتر استفاده می شود.
در ایران نیز از این پرها در مراسمات مذهبی محرم، برای تزئین علمهای عزاداری و فرم های ساده و رنگ شده استفاده می شود. بهترین پرها از پرندگانی که در نواحی خشک تر پرورش می یابند بدست می آید.
