سالهاست که از برنامه های نوری مختلف به منظور تحریک و افزایش رشد ، درجوجه های گوشتی استفاده می شود امروزه یک جوجه گوشتی معمولی م یتواند روزانه به طور متوسط حدود ۴۵ گرم افزایش وزن داشته باشد و این بدان معنی است که متوسط وزن گله های مخلوط مرغ و خروس گوشتی در ۴۵ روزگی به ۰۴۳/۲ کیلوگرم خواهد رسید واین یک موفقیت بزرگ است . دو دهه قبل برای رسیدن به این وزن به زمانی دوبرابر این مدت نیاز بود برای دستیابی به این بازدهی چشمگیر در ۶ هفتگی تغییرات بسیاری در ژنتیک ، تغذیه ، طراحی سالنها ، کنترل بیماری ها و مدیریت ایجاد شده است یکی از عوامل مدیریتی که با تدبیر و موفقیت به اجرا در آمده استفاده از نور برای جوجه های گوشتی است یک جوجه گوشتی تا ۴۵ روزگی ، حدود ۱۰۰۰ ساعت زندگی میکنداگر این جوجه این مدت کوتاه را تحت شرایط نور طبیعی زندگی کند نیمی اززندگی خود را در تاریکی خواهد گذراند که در این شرایط اکثر پرندگان قادر به استفاده ازغذا و آب نیستند بنابراین بعد از ۲ ساعت که غذای خورده شده هضم گردید جوجه ها شروع به استفاده از ذخایر بدن خود کرده و برای حفظ احتیاجات نگهداری معمولی بدن خود انرژی از دست می دهند و در نتیجه رشد آنها می تواند آهسته شود .
برنامه ای که در حال حاضر بیش از سایر برنامه ها به کار می رود استفاده از ۲۳ ساعت نور و ۱ ساعت تاریکی است این برنامه از نظر تئوری فعالیت حیاتی پرنده را دو برابر کرده و مدت زمان تغذیه را افزایش میدهد علاوه بر این برنامه نوری برنامه های دیگری نیز وجود دارند که در این مقاله به شرح آن خواهیم پرداخت برای اینکه از یک برنامه نوری بهترین نتیجه حاصل شود باید زمینه های علمی آن به طور کامل بررسی گردد بعد از مطالعه این مقاله یک مرغدار باید آزمایشهای مختلف را در مزرعه خود انجام داده و برنامه ای را انتخاب نماید که نیازهای او را برطرف می کند باید به خاطر داشته باشید که استفاده از یک برنامه نوری که در برخی کشورها نتایج خوبی داشته ممکن است در کشورهای دیگر بهترین نتیجه را به همراه نداشته باشد .
شدت و مدت نور
مدت ، شدت ، نوع و محل نور در هر سالن پرورش مرغ گوشتی ، می تواند اثر مستقیم روی عملکردو بازدهی نهایی داشته باشد شدت نور ، طول مدت روشنایی و کیفیت نور ، همگی بر روی رشد جوجه تاثیر می گذارند کیفیت نور لامپهای مورد استفاده نیز خیلی مهم است کیفیت نور به وسیله طول موج نور بیان شده و با واحد نانومتر اندازه گیری می شود یک نانومتر برابر یک بیلیونیم متر بوده و شدت نور را که به صورت فوت کندل یالوکس بیان می شود اندازه گیری می کند طیف نور قابل دیدن از ۴۵۰ تا ۷۵۰ نانومتر می باشد که شامل رنگهای آبی تا قرمز می گردد برخی محققین گزارش کرده اند که نورهای آبی و سبز افزایش رشد می گردند ولی بازدهی غذا و پیگمانهای زرد را کاهش داده اند بر حسب نوع حباب لامپی که در سالن مرغداری استفاده می کنید شدت صحیح نور ، پراکندگی یکنواخت آن و تمیز بودن لامپها اهمیت زیادی دارند در سالنهای مرغداری گوشتی تجاری معمولا از لامپهای ۱۵ تا ۴۰ وات با نور سفید استفاده می شود صرف نظر از نوع لامپ مورداستفاده میزان نور مورد نیاز باید پیش از راه اندازی سالن محاسبه شود حباب های لامپها باید همیشه تمیز نگهداشته شوند وجود گرد غباربیش از حد روی لامپ میتواند تا ۷۰% از شدت و تاثیر نور بکاهد لامپها را مرتبا کنترل کرده و لامپهای سوخته را سریعا تعویض نمائید معمولا لامپها در دو ردیف به فاصله حدود ۵/۳ متر از یکدیگر و درارتفاع ۵/۲ متر از کف سالن نصب می گردند وجود نور بیش از حد سبب تحریک و عصبی شدن پرنده ها شده و آنها شروع به نوک زدن به یکدیگر می نمایند از سوی دیگر شدت نور کمتراز حد لازم یعنی ۵/۰ فوت کندل باشد مرغهای گوشتی برای یافتن آب وغذا دچار اشکال خواهند شد و یکنواختی گله بر هم خورده و وزن بدن کمتر از حد انتظار خواهد شد مدیر مرغداری بایدمطمئن شود که نور سالنها به حدی است که سبب آسایش و راحتی مرغ می گردد .
برنامه های نوری
امروزه در صنعت پرورش مرغ گوشتی از چهار برنامه نوری مختلف استفاده می شود :۱- برنامه استفاده ازنور طبیعی روز که بسیار بوده و دربسیاری ا ز مناطق به خصوص در آمریکای لاتین دارای طرفداران زیادی می باشد .۲- برنامه نوری ۲۳ ساعت روشنایی و ۱ ساعت خاموشی که در آمریکا خیلی مورد استفاده می باشد ۳- برنامه نوری متناوب .۴- برنامه نوری متناوب ترکیبی با افزایش ساعات نورمطابق با افزایش سن پرنده .
شاید حتی دو واحد پرورش طیور نیز که در یک منطقه واقع شده اند ازبرنامه نوری یکسانی استفاده نکنند هر واحد از برنامه ای استفاده می کند که نیازهای تولیدی آن را برآورده کرده و اجرای آن برای واحد موردنظر راحتتر باشد بسیاری از مرغداریها ، مرغهای گوشتی را در آشیانه باز پرورش داده و فقط از نور طبیعی روز استفاده می نماید در صورتی که واحدهای دیگری که امکان بیشتری برای استفاده از دستگاههای اتوماتیک دارنداز برنامه ۲۳ ساعت نور و ۱ ساعت تاریکی با استفاده از نور مصنوعی استفاده می کنند هر دو سیستم فوق نتایج قابل قبولی را نشان داده است باید در نظر داشته باشیم که استفاده از نور و الکتریسته رایگان نیست نصب ، طراحی ، نگهداری و بکارگیری سیستم های برقی مستلزم صرف هزینه های بسیار زیادی است به ویژه در کشورهای آمریکای لاتین که در برخی از مناطق آن برق وجود نداشته یا کمیاب بوده و یا خیلی گران است .
برنامه نوری متناوب به عنوان یک جانشین
به طور قطع اگر جوجه های گوشتی درسالنهایی پرورش یابند که کاملا کنترل می باشند مدیران تمایل دارند که سیستم نوری به غیر از برنامه متداول ۲۳ ساعت نور و ۱ ساعت تاریکی را اجرا کنند اگر سالنهای مرغداری کاملا بسته بوده و به صورت مصنوعی تهویه می شوند تغییر میزان شدت و طول مدت نوردهی بسیار آسانتر است با این حال در سالنهای باز دارای پرده نیز قابلیت اجرا برخی ازبرنامه های نوری در شب وجود دارد هدف تمام این برنامه ها کاستن از ساعات استفاده از نور میباشد ولی باید استفاده منطقی از نور صورت پذیرد . یک برنامه نوری خوب برای اینکه نتیجه بهتری داشته باشد نیاز به یکنواختی کامل دارد استفاده از برنامه نوری متناوب روش جدیدی نیست وسابقه آن به زمانی باز می گردد که پرورش متراکم طیور از چند دهه قبل متداول گردید توجه به سابقه برنامه نوری نشان می دهند که این سبب بهبود ضریب تبدیل می گردد همچنین بررسی کتابهای راهنمای مدیریت پرورش گله های گوشتی که در گذشته تهیه شده است نشان می دهند که همگی استفاده از برنامه نوری متناوب را در کنار برنامه متداولتر توصیه کرده اند در اینجابه شرح برخی برتریهای سیستم نوری متناوب می پردازیم :
۱- برنامه نوری متناوب مصرف غذا را افزایش می دهد در زمان روشن شدن چراغها باید مطمئن باشید که دانخوریها درارای دان کافی هستند برنامه نوردهی و تغذیه باید به خوبی همزمان گردند دانخوریهای اتوماتیک باید پیش از روشن شدن چراغ روشن شده و به میزان کافی دان داشته باشند . هرگز وقتی دانخوری خالی است چراغها را روشن نکنید زیرا مرغها را عصبی کرده و آنان را به فعالیت بیش ازحد تحریک می کند که این خود اتلاف انرژی و کاهش تولید گوشت می گردد .
۲- برنامه نوری متناوب فعالیت عضلات را افزایش می دهد در زمان روشن شدن چراغها ، مرغها شروع به خوردن غذا می کنند و لذا ونوردهی منظم فعالیت عضلات را همانند ورزش کردن تشدید می کند این مسئله به خصوص برای پاهای پرندگان که باید وزن سنگین بدن آنها را تحمل کنند بسیار مفید است به همین جهت برنامه نوری متناوب می تواند از بروز و تشدید مشکلات مربوط به پاها جلوگیری کند
۳- برنامه نوری متناوب بازدهی غذا را افزایش می دهد بسیاری از آزمایشهای انجام شده در سطح مرغداریها ، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی ازجمله موسسه تحقیقاتی نشان داده اند که استفاده از برنامه نوری متناوب حدود ۵ تا ۱۰ درصد بازدهی غذا را بهبود می بخشد و وزن نهایی حاصل مشابه و یا حتی بهتر خواهد بود علت این امر آن است که وقتی مرغها دان را طی مدت ۱ تا ۲ ساعت زمان روشنایی می خورند برای هضم و جذب غذای مصرف شده برحسب کیفیت وترکیبات غذا ، سن و شرایط محیطی به ۲ تا ۴ ساعت زمان نیاز دارند وقتی که پرندگان بعد از مصرف غذا آرام نشسته یا خوابیده اند ضریب تبدیل غذا به گوشت بسیار بهتر خواهد بود و برای هضم غذا در تاریکی نیاز به انرژی کمتری وجود دارد فقط تصور کنید که یک پرنده در حال راه رفتن یا ایستادن برای انقباض عضلانی نیاز به مصرف کالری بیشتری دارد .
۴- برنامه نوری متناوب ، استرس حرارتی را به حداقل می رساند با محدود کردن پرندگان و خوردن غذا و یا هضم غذای خورده شده در گرمترین ساعات روز ، جوجه های گوشتی به خصوص جوجه های سنگین وزن حرارت کمتری در بدن خود تولید نموده و لذا می توانند هوای گرم را بهتر تحمل کنندو بازده بهتر و تلفات کمتری خواهند داشت .
۵- برنامه نوری متناوب ، زمان بیشتری را برای خوردن غذا فراهم می کند هر پرنده مثل هر فرد دیگری شخصیت خاص خود را داراست برخی از آنها سلطه جو و پرخاشگر و بعضی ترسو و کمرو هستند برنامه نوری متناوب با فراهم کردن زمان بیشتر برای تغذیه مرغ ها ، شانس بیشتری به همه آنها برای به دست آوردن غذا میدهد با وجود این برای انجام صحیح این امر و برای تغذیه خوب و یکنواخت ممکن است لازم شود فضای دانخوری و آبخوری را افزایش دهید .
۶- برنامه نوری متناوب هزینه انرژی را کاهش داده و استهلاک و پوسیدگی ادوات را نیز کم می کند شکی وجود ندارد که مصرف انرژی کمتر هزینه های کمتری دارد دریک آزمایش نشان داده است که استفاده از برنامه نوری متناوب هزینه های برق را ۳۳% کاهش داده است استفاده کمتراز وسایل و ادوات دانخوری سبب افزایش عمر آنها خواهد شد .
۷- برنامه نوری متناوب بازده بهتری را ایجاد می کند به عنوان یک اصل تاریکی فعالیتهای مرغ را کمتر کرده و می تواند کیفیت لاشه را بهبود بخشد همچنین نشان داده شده است که میزان تلفات بین ۲ تا ۳ درصد کاهش یافته واحتمالا چربی کمتری در محوطه شکمی ذخیره می شود .
توصیه هایی برای یک برنامه نوری عملی
تعداد بسیار زیادی برنامه نوری متناوب با نتایج بسار خوب درمزارع و یا موسسات تحقیقاتی آزمایش شده است دراینجا خلاصه ای از چندین برنامه نوری مختلف به عنوان یک راهنما آورده شده است اکثر واحدهای پرورش دهنده مرغ گوشتی برای چند روز اول استفاده از ۲۴ ساعت نور را توصیه کرده و سپس تا ۲۱ روزگی ۲۳ ساعت نور را توصیه می کنند شدت نور با مقدار ۲ تا ۳ فوت کندل شروع شده وتدریجا تا سن ۳ هفتگی به ۵% فوت کندل کاهش می یابد آسانترین راه کاهش شدت نور استفاده از دایمر و یا تعویض حباب چراغها متناسب با سن پرندگان است بعد از ۲۱ روزگی بعضی از برنامه های نوری در یک دوره ۲۴ ساعته اجرا می شوند دراین برنامه معمولا ۱ تا ۲ ساعت نور و پس از آن ۲ تا ۳ ساعت تاریکی داده می شود هر دومرحله روشنایی و تاریکی باید به اندازه کافی طولانی باشند تا پرندگان زمان کافی برای خوردن هضم کردن و تخلیه محتویات روده برای تغذیه مجدد را داشته باشند اگر ترکیب خوبی از تاریکی و روشنایی برقرار شود مواد غذایی کارایی بهتری جذب شده و سبب افزایش وزن بدن و بهبود ضریب تبدیل میگردند .
در مورد حملات قلبی و تلفات بالا در گزارشهای بسیار جالب دیگری نشان داده شده است که کاهش مدت نور به ۶ ساعت در سنین ۳ تا ۲۱ روزگی می تواند سبب کاهش سرعت رشد اولیه شود سپس تا زمان کشتار نور به ۲۳ ساعت افزایش داده شد این روش می تواند درمقایسه با سیستم سنتی ۲۳ ساعت نور تلفات را ۲ تا ۳ درصد کاهش دهد بدون اینکه اثری روی وزن بدن بگذارد تصور می شود که استفاده از این برنامه سبب بهبود شکل استخوان بندی شده و استرسهای حاصل از رشد زودرس را کاهش می دهد برخی از محققین اظهار داشته اند که بعد از ۶ ساعت روشنایی افزایش متناوب ساعات نوردهی می توانست با نتایج مشابهی انجام می پذیرد در هرحال توصیه می شود در صورتی که برخی از انواع برنامه های نوردهی متناوب در مزرعه قابل استفاده است تمام عوامل مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند روش جدید را در مزرعه به کار بندید حتی المکان اطلاعات بیشتری جمع آوری نموده و آنها را تحلیل نمائید تا بتوانید بهترین برنامه نوری را که منطبق بر نیازهای شما باشد انتخاب نمایید .
