در حال حاضر انواع واکسن های پرندگان در دسترس می باشد. مهار بیماری از طریق واکسیناسیون در تعدادی از بیماری ها موثر است. برنامه واکسیناسیون در مناطق گوناگون جهان متفاوت است ، اما راه پیشگیری از بیماری های مسری واکسیناسیون است.
انواع واکسن های پرندگان / طیور
از سه نوع واکسن به شرح ذیل برای پرندگان استفاده می شود:
- کشته
- زنده
- نوترکیب
استفاده می شود که هر کدام مزایا و معایبی دارند. در برنامه واکسیناسیون لازم است نوع واکسن ، روش تجویز ، روش و تکرار مصرف واکسن ها و برنامه تجویز واکسن های متعدد بررسی شود.
واکسن های کشته
واکسن های کشته با فرمالین یا بتاپروپیولاکتون غیرفعال شده و از آنتی ژن غلیظ شده در ترکیب با امولسیون روغنی یا ماده کمکی هیدروکسید آلومینیوم ساخته می شوند تا جذب آن ها به تدریج صورت گیرد. این واکسن ها به خصوص اگر پس از واکسن های زنده مصرف شود باعث بوجود آمدن سطوح بالا و طولانی مدت ایمنی می شوند. واکسن های کشته ممکن است مخلوط چند آنتی ژن ارگانیسم های مورد نظر باشند و لازم است به صورت تزریقی مصرف شوند. واکسن های کشته را در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتی گراد نگهداری می کنند و بهتر است قبل از تزریق مدتی در دمای اتاق قرار گیرند.
مزایای واکسن کشته عبارت است از:
۱ . تولید ایمنی یکنواخت و بادوام در سطح گله
۲ . اطمینان از واکسینه شدن تمام پرندگان گله
۳ . تضعیف نکردن پادتن مادری
۴ . قابل مصرف در جوجه های یک روزه
۵ . منتقل نشدن میکروارگانیسم از گله ای به گله دیگر
۶ . آلوده نبودن با سایر میکروارگانیسم ها
۷ . امکان استفاده از واکسن های چندگانه
۸ . سهولت نگهداری
۹ . داشتن حداقل استرس سیستمیک
۱۰ . دفعات واکسیناسیون کم
معایب واکسن های کشته عبارت است از :
۱ . تاخیر در پاسخ ایمنی
۲ . امکان تولید ضایعات موضعی در محل تزریق
۳ . صرف وقت زیاد برای واکسیناسیون
۴ . مشکل بودن کنترل کیفیت
۵ . احتمال تولید حساسیت
واکسن های زنده
واکسن های زنده ممکن است به شکل میکروارگانیسم های تخفیف حدت یافته مانند واکسن برونشیت H120 (یا سویه بیماری زا با حدت کمتر ( مانند سویه B1 ویروس نیوکاسل باشد.از این واکسن ها ممکن است به صورت اسپری ، آشامیدن و تزریق استفاده شود. واکسن های زنده در جنین تخم مرغ یا از طریق کشت بافت تهیه می شوند. این واکسن ها به صورت لیوفیلیزه در دمای ۴ تا ۸ درجه سانتی گراد یا در نیتروژن مایع در دمای منفی ۱۹۶ درجه سانتی گراد نگهداری می شوند. در مزارعی که پرندگان گله غیر هم سن باشند یا چند گونه پرنده وجود داشته باشد لازم است دقت شود که واکسیناسیون بعضی از طیور ممکن است برای بعضی دیگر مضر باشد.
واکسن های نوترکیب
مزایای اصلی استفاده از واکسن های نوترکیب این است که آنها عکس العمل های مشخصی که بعد از واکسیناسیون بر پایه ی ارگانیزم های زنده و همچنین عکس العمل های عمومی را که توسط واکسن های غیرفعال ایجاد میشود حذف میکنند. استفاده از واکسن نوترکیب بر اساس تکثیر متوالی ویروس ( مانند هرپس ویروس) میتواند نیاز به واکسیناسیون تقویتی را با استفاده از واکسن های زنده یا غیر فعال شده در مزارع حذف کند. استفاده از واکسن های نوترکیب همچنین به ما اجازه استفاده از سیستم DIVA (تمایز پرندگان واکسینه شده از پرندگان آلوده) را میدهد. امکان ترکیب ویروس مورد استفاده در واکسن نوترکیب وجود ندارد واکسن نوترکیب همچنین امکان تداخل با ایمنی مادری / یا واکسن های دیگر را حذف و امکان تاخیر عملکرد ویروس را در پرندگان واکسینه شده حذف می کند.
بیماری هایی که در بین پرندگان شایع است و واکسن آن ها ساخته شده عبارتند از:
بیماری مارک ، بیماری نیوکاسل ، بیماری برونشیت عفونی ، بیماری لارنگوتراکئیت ، بیماری بورس فابرسیوس عفونی ، آبله طیور ، آنسفالومیلیت پرندگان ، عارضه افت تولید تخم ، آرتریت ویروسی ، کم خونی جوجه ، کوریزای عفونی ، آنفلوآنزای پرندگان ، کوکسیدیوز ، عفونت مایکوپلاسما گالی سپتیکم ، عفونت مایکوپلاسما سینوویه ، عفونت سالمونلا انتریتیدیس ، عفونت اریزپلاس
البته اردک و غاز مستعد ابتلا و یا ناقل به اکثر این بیماری ها هستند اما این پرندگان به این دلیل که از ماکیان قوی ترند، به ندرت به این بیماری ها مبتلا می شوند. معمولا تعداد اندکی از واکسن ها در مورد اردک و غاز تجویز می شوند.
